🔸ارائه دهنده: حجت الاسلام و المسلمین سید علی اصغر علوی
⏰زمان: پنج شنبه مورخ 1402/09/30 ساعت 8 تا 10 صبح
🏢مکان: پردیسان، دانشگاه باقرالعلوم طبقه دوم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، تالار شهید سلیمانی
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع نشست: حکمرانی در تراث فقهی
ارائه دهنده: حجت الاسلام والمسلمین آقای علوی
دبیر جلسه: حجت الاسلام محمدیان
تاریخ ارائه: 30/09/1402
ساعت: 08-10
جلسه با تلاوت آیات کلام الهی شروع شد و در ابتدای دومین نشست و جلسه از نشست‌های مرکز احیاء آثار، دبیر جلسه ضمن خوشامد گویی به حضار و نیز بیان مقدمه ای توضیحی در خصوص تفاوت بین مباحث حکومت حتی در عام‌ترین مفهوم آن و نیز مفهوم حکمرانی به معنای جدید، خاطر نشان کرد که این مباحث در حقیقت ناظر به معنای حکومت داری است و لو به معنای اعم آن. و سپس از ارائه دهنده محترم درخواست کرد تا مطالب خود را در دو بخش اصل بحث و سپس پرسش و پاسخ ارائه دهد.
حجت الاسلام و المسلمین علوی:
یکی از مباحث مهم در حوزه حکمرانی اسلامی عنایت به تراث فقهی در این عرصه است. ارائه دهنده محترم در این خصوص ضمن تاکید بر تولید محتوایی وابداعی و نیز تاثیر مباحث تراثی در منشأ مشروعیت و بسیاری از مباحث دیگر مانند نوع نظام سیاسی، مبانی ولایت فقیه، نظارت در حکومت، رابطه مردم و حاکمیت، امر به معروف و نهی از منکر، آزادی ، ارتداد و… اشاره کردند که در تراث اسلامی فقهی مطالب ناظر به این مباحث به وفور یافت می شود.
ایشان سپس ضمن تاکید بر این نکته که مقدم‌ترین تراث فقهی ما خود قرآن کریم وسیره عملی حضرت محمد و علی علیهما السلام است، خاطر نشان کردند که ارائه ایشان در سه محور اساسی ارائه می گردد:
- نگاهی به موضوع حکمرانی در تراث فقهی متقدم
- نگاهی به موضوع حکمرانی در تراث فقهی متأخر
- نگاهی به موضوع حکمرانی در تراث فقهی که در مرکز احیای آثار اسلامی تحقیق و چاپ شده است.
وی در ادامه مباحث خود، ابتدا به مفهوم شناسی واژه «حکمرانی» و متناظر دانستن آن با فقه السیاسة و فقه الاجتماع و… پرداختند و یاد آوری کردند که در این گونه مفهوم شناسی ها، بهتر است مسامحه نمود چرا که تعاریفی از این دست لزوما جامع و مانع نیستند.
- محور اول: تراث فقهی متقدم : این محور شامل قرآن در صدر و نهج البلاغه و متون و جوامع روایی است. ارائه دهنده محترم در ذیل هر کدام از این سه عنوان به ذکر مصداق پرداختند.
- محور دوم: در تراث فقهی متأخر: که ثقل بحث و ارائه این نشست بر این محور متمرکز است. اولین اثر در این دوره تقریبا در قرن 4 هجری نوشته شده است و روایات فقهی تبدیل به کتاب فقهی شده است. بعد شیخ مفید و شیخ طوسی و مرحوم محقق در شرایع و سپس مرحوم محقق کرکی، مباحث ناظر به حکمرانی را در آثار خود آورده‌اند. بحث از شهیدین را به محور سوم محول می کنیم.
سپس مباحث حکمرانی در تراث فقهی متأخرتر را با عوائد الایام مرحوم نراقی ادامه دادند. مرحوم نراقی در عائده 54 از کتاب عوائد الایام به حدود اختیارات ولایت فقیه پرداخته‌اند. در این عائده مرحوم نراقی نوزده روایت را نقل می‌کند و می‌گوید که قبول دارم سند برخی از این روایت‌ها ضعیف است اما عمل اصحاب جابر ضعف سند آنها است. و در این مقدار از روایات احتمال جعل و کذب منتفی است بلکه در اینجا تواتر اجمالی داریم. اینجاست که مرحوم نراقی نه از باب حسبه و یا اتکاء به قدر متیقن بلکه با ادعای تواتر اجمالی که بعدها هم مرحوم نائینی و آخوند خراسانی آن را قبول کردند، به ولایت مطلقه فقیه رسیدند.
در ذیل این محور، باز می توان از العناوین فقهیة سید فتاح المراغي یاد کرد و کتاب جواهر الکلام مرحوم نجفی که جامع و مهم است و تنبیه الأمة وتنزیه الملة مرحوم نائینی نیز از کتب قابل اعتنایی این دوره است. و در این اواخر هم کتاب اقتصادنا از شهید صدر و مسأله «منطقة الفراغ» که وی مطرح می کند و به فقیه در حوزه مباحات، بسط ید می دهد؛ و نیز کتاب «الاسلام یقود الحیاة». و کتاب «اساس الحکومَة الاسلامیة» سید کاظم حائری و نیز کتاب «المرجعیة والقیادة» از ایشان را می شود نام برد.
ارائه دهنده محترم در نهایت محور دوم بحث خود به کتاب «ولایت فقیه» امام خمینی ره می رسد که تقریبا همان مباحث مطرح شده را، امام در کتاب البیع خود بیان می کنند می فرمایند: احکام اسلام برای یک سیستم و نظام است. آنچه اسلام مطرح کرده است اگر بخواهد اجرا شود، نیازمند یک سیستم و نظام است و شرط مهم اجرای خواسته های اسلامی و تشکیل نظام اجرایی دو چیز است: عدالت و علم به قانون و احکام اسلامی[و این همان ولایت فقیه است]. البته ولایت فقیه یعنی فقیه تمام وظایف پیامبر و ائمه را بر عهده دارد نه مقام آنها را.
- محور سوم بحث: مباحث حکمرانی در تراث فقهی تحقیق شده توسط مرکز احیا است: در این محور می توان از کتابهای زیر نام برد:
- عوائد الایام
- موسوعه شهید اول( وی اولین شهیدی است که اصطلاح سیاست را در تقسیم بندی عناوین فقهی استفاده کرد(…عقود، ایقاعات، سیاسات…)
- موسوعه شهید ثانی(در کتاب مسالک الافهام وی آمده است که ولایت فقیه می تواند به عنوان نایب الامام در مصرف سهم تصرف کند… و نیز در بحث های جهاد به ویژه در شرح اللمعه مطالبی در این باب دارند.
- موسوعه کاشف الغطاء( بحث زمان و مکان در اجتهاد….)
- کتاب رؤیة الهلال( بحث حکم حاکم در رساله های خوبی مطرح شده است)
- موسوعه شیخ بهائی( که ایشان نیز در بحث اختیاری بودن نماز جمعه مباحث ارزشمندی در این حوزه دارند).
در پایان جلسه نیز ارائه دهنده محترم به پرسش های حضار و نیز حاضرین در فضای مجازی پاسخ دادند.
https://dte.bz.danaee
